Możemy zadać sobie pytanie, czy język Brajla (jak o nim mówią niektórzy) jest nam jeszcze potrzebny? Niedawno świetnie poinformowana Pani w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, gdy składałem wniosek o linijkę brajlowską powiedziała z przekąsem „Przecież tego języka prawie nikt nie zna, niewidomi korzystają z syntezatorów mowy!”.

Jest w tym nieco prawdy bo brajla wykorzystuje się obecnie mniej niż kiedyś, jednakże dla osób aktywnych zawodowo jest nadal niezbędny. Ostatnio rozmawiałem ze znajomą osobą niewidomą, która hobbystycznie śpiewa w chórze kościelnym. Mój znajomy wpadł na pomysł, że zamiast uczyć się dziesiątków tekstów na pamięć będzie je sobie odczytywał na linijce brajlowskiej. Nie jest przecież możliwe słuchanie tekstu odczytywanego przez syntezator mowy i śpiewanie jednocześnie. Ten prosty przykład pokazuje, że brajl się przydaje.

Dlaczego znaczenie brajla jest deprecjonowane przez wiele osób? Składa się na to kilka pewnie znanych wszystkim powodów.

1.    Brajlem czyta się woniej. To prawda. Druk zwykły odczytuje się wzrokowo 2 lub 3 razy szybciej. Ze znanych mi badań wynika, że wprawiony czytelnik brajla czyta średnio ok. 100 słów na minutę. Pewnie są genialni niewidomi, którzy czytają 200 a może i 300 słów na minutę ale jest ich niewielu. Tekst odczytywany za pomocą mowy syntetycznej z prędkością 200 słów na minutę będzie na pewno zrozumiały i z łatwością przyswajany przez przeciętnego człowieka. Dla mnie jest to największa przewaga mowy syntetycznej nad brajlem – wolę przeczytać książkę w 3 godziny a nie w 8!

2.    Osoby, które straciły wzrok jako dorosłe będą miały dużo większe trudności z nauczeniem się brajla. Dużo łatwiej będzie im pracować z tekstami odczytywanymi mową syntetyczną.

3.    Książki brajlowskie są wielkie objętościowo, wydrukowanie ich na drukarce brajlowskiej jest czasochłonne a ich przygotowanie przed wydrukiem też nie jest proste. Amerykańska encyklopedia w brajlu składała się z 150 tomów. Aby odnaleźć w niej hasło najpierw trzeba było pozyskać informację, w którym jest tomie. Do przechowywania takiego kolosa właściwie trzeba mieć specjalne małe pomieszczenie.

4.    System zapisu brajlowskiego nie jest łatwy do nauczenia. Za pomocą jednej komórki brajla sześciopunktowego można zakodować zaledwie 64 różne znaki. Za pomocą pisma zwykłego można zapisać w zasadzie nieskończoną ilość symboli. Dlatego w brajlu jeden znak w zależności od kontekstu może mieć zupełnie inne znaczenie. Co gorsza, nawet tak powszechne w tekście symbole jak kropka czy nawiasy w różnych językach w brajlu są przedstawiane w inny sposób.

Pomimo tych kilku poważnych wad, nadal powinniśmy uczyć brajla dzieci i osoby dorosłe. Po pierwsze dlatego, że brajl, tak samo jak pismo zwykłe, służy rozwojowi intelektualnemu. Dzięki niemu dzieci nabywają umiejętności pisania tekstów, czytania ze zrozumieniem, rozwiązywania prostych problemów obliczeniowych itd. Z tego samego powodu, dla którego zachęcamy dzieci pełnosprawne do czytania książek powinniśmy również zachęcać dzieci niewidome do nauki brajla i samodzielnego czytania książek. Ponadto brajl zaczyna być obecnie stosowany do etykietowania produktów codziennego użytku. Oznaczania pudełek z lekami, herbatą itp. Mógłby też być stosowany w wielu innych miejscach np. tabliczki na drzwiach. Niestety obecnie nie naucza się w Polsce skrótów brajlowskich, a one pozwoliłyby umieścić na etykietach jeszcze więcej informacji.

Brajl nie znalazł do tej pory sensownego zamiennika dla literatury z przedmiotów ścisłych. Trudno jest zapisać wzory matematyczne czy fizyczne w taki sposób, aby były rozsądnie odczytane za pomocą mowy syntetycznej. Mowa syntetyczna nigdy nie zastąpi grafiki dotykowej połączonej z oznaczeniami brajlowskimi. Trudno także jest uczestniczyć w zajęciach czy ćwiczeniach wymagających pracy w grupie (konwersacje, dyskusje), bez umiejętności czytania brajlem, albo słuchamy innych osób albo syntezatora mowy.

Postęp technologiczny doprowadził do tego, że niektóre mankamenty brajla straciły na znaczeniu. Nie ma potrzeby drukowania słowników, encyklopedii i innych wielkich opracowań w brajlu. Można mieć do nich dostęp za pośrednictwem linijki brajlowskiej, którą łączymy z komputerem albo w przypadku notesu brajlowskiego bezpośrednio z Internetem. Na linijkach brajlowskich stosuje się brajl ośmiopunktowy, który pozwala zakodować już nie tylko 64 a 256 znaków. Dzięki temu wynalazkowi zapis brajlowski może być krótszy i bardziej jednoznaczny.

Podsumowując, przy typowej konsumpcji treści odczyt przy użyciu mowy syntetycznej będzie bardziej efektywny, wygodniejszy i łatwiej dostępny. W edukacji oraz do czytania z większym zrozumieniem, w literaturze technicznej i ścisłej brajl jest i pozostanie niezastąpiony.