Osoba z dysfunkcją wzroku

Osoba niewidoma

W Polsce liczba osób z uszkodzeniem wzroku przekracza 500 tysięcy. Według światowych danych szacuje się, że poważne zaburzenia widzenia występują u 1% populacji, a całkowita liczba osób niewidomych i  słabowidzących ulega stałemu zwiększaniu. Wynika to z wielu powodów. Jednym z nich są starzejące się społeczeństwa i niepełnosprawność wzrokowa związana z wiekiem. Inna przyczyna związana jest m.in. z postępem medycyny, która ratując życie nie potrafi wyeliminować wszystkich skutków chorób, wypadków, itp.

Istnieje wiele terminów określających osobę, u której występują poważne problemy z widzeniem: osoba niewidoma, ociemniała, słabowidząca, osoba z dysfunkcją wzroku, z niepełnosprawnością wzrokową, itp. Warto wiedzieć, że pojęcia: osoba niewidoma i osoba słabo widząca stosuje się dla określenia dwóch różnych  grup, które łączy jedynie problem związany z widzeniem.

Osoby niewidome,  pozbawione są całkowicie lub częściowo wzroku, a przez to informacji optycznych płynących ze świata zewnętrznego. U osób niewidomych analizator wzroku nie funkcjonuje zupełnie, albo z tak dużymi zaburzeniami, że nie ma praktycznego zastosowania w poznawaniu świata i w orientacji w otoczeniu, a poznawanie rzeczywistości ma głównie charakter dotykowo-słuchowy. W grupie tej można wyróżnić osoby niewidome, które potrafią wyłącznie rozróżniać dzień i noc lub zapalone światło wieczorem w pomieszczeniu. W takim wypadku używa się określenia osoba  niewidoma z poczuciem światła.

Osobą niewidomą z punktu widzenia polskiego prawa jest ktoś, u kogo stwierdza się ostrość wzroku wynoszącą najwyżej 0,1 pełnej ostrości wzroku (pełna ostrość wzroku odpowiada wartości 1,0) lub ktoś, u kogo pole widzenia niezależnie od ostrości wzroku wynosi nie więcej niż 30 stopni (podczas gdy pełne pole widzenia wynosi około 180 stopni).

Warto wiedzieć o rozróżnianiu pomiędzy pojęciami: człowiek niewidomy a człowiek ociemniały. Człowiekiem niewidomym jest każdy, kto nie widzi od urodzenia lub stracił wzrok przed 5 rokiem życia, zaś ociemniałą  jest  osoba, która straciła wzrok po 5 roku życia i pamięta obrazy wzrokowe.

Osoba słabowidząca

Ludzie słabowidzący ze względu na stopień uszkodzenia wzroku stanowią populację pośrednią pomiędzy widzącymi i niewidomymi. Osobą słabo widzącą jest każdy, kto pomimo okularów korekcyjnych ma trudności z wykonywaniem czynności wzrokowych, ale może poprawić swoją zdolność wykonywania tych czynności poprzez wykorzystanie wzrokowych metod kompensacyjnych, pomocy ułatwiających widzenie i innych pomocy rehabilitacyjnych oraz poprzez dostosowanie środowiska fizycznego.

Populacja ludzi słabowidzących jest bardzo zróżnicowana przede wszystkim ze względu na poziom funkcjonowania wzrokowego. Słabowidzącą jest zarówno osoba ze znacznie obniżoną ostrością widzenia, jak ubytkami w polu widzenia przy zachowanej pełnej ostrości. Według WHO słabowidzącą jest osoba z ostrością wzroku równą lub większą niż 3/60 (0,05) a mniejszą niż 6/18 (0,3) (pełna ostrość wzroku odpowiada wartości 1,0) lub o polu widzenia ograniczonym do obszaru 20 stopni (podczas gdy pełne pole widzenia wynosi około 180 stopni).

Rodzaje i następstwa funkcjonalne schorzeń wzroku

Schorzenia układu wzrokowego wpływają na percepcję wzrokową. Jakość percepcji zależy od wielu czynników. Jednym z nich jest rodzaj schorzenia i następstwa funkcjonalne, czyli najczęstsze problemy w funkcjonowaniu wzrokowym, jakie danemu schorzeniu zazwyczaj towarzyszą. Warto wiedzieć, że dwie osoby z takim samym schorzeniem mogą funkcjonować w całkowicie inny sposób oraz zgłaszać odmienne problemy i trudności.

• Zaćma jest schorzeniem  polegającym na częściowym lub całkowitym zmętnieniu soczewki. Zmętnienie powoduje rozproszenie promieni świetlnych przechodzących przez soczewkę, co powoduje obniżenie ostrości widzenia. Zaawansowana zaćma może powodować ślepotę. Obecnie leczenie polega na operacyjnym usunięciu zaćmy, często połączonym z wszczepieniem soczewki, dzięki któremu większość chorych uzyskuje dobrą ostrość wzroku.

• Jaskra to szereg jednostek chorobowych, w których dochodzi do uszkodzenia nerwu wzrokowego i utraty funkcji widzenia. Jaskra może przebiegać zarówno z wysokim, jak i normalnym ciśnieniem wewnątrzgałkowym. Wyróżnia się wiele typów jaskry:
  • jaskra wrodzona, dziecięca, młodzieńcza,
  • jaskra pierwotna otwartego kąta z ciśnieniem normalnym, podwyższonym,
  • jaskra pierwotna zamkniętego kąta,
  • jaskra z blokiem rzęskowym,
  • jaskra wtórna otwartego kąta,
  • jaskra wtórna zamkniętego kąta.

Głównym następstwem jaskry są postępujące zmiany w polu widzenia w postaci mroczków, aż do koncentrycznego zawężenia pola widzenia. W początkowym okresie schorzenie może przebiegać bez żadnych objawów. Później może pojawić się łzawienie, światłowstręt i zaciskanie powiek. Jaskrze może towarzyszyć zaburzenie widzenia barwnego, zmniejszenie czułości na kontrast, pogorszenie przystosowania wzroku do zmiennych warunków oświetleniowych, ubytki w polu widzenia. Jaskra jest schorzeniem, które nie leczone prowadzi do całkowitej ślepoty.

• Retinopatia wcześniacza (ROP) to schorzenie, które polega na zaburzeniu prawidłowego rozwoju naczyń siatkówki, co prowadzi do powstania proliferacji włóknisto-naczyniowej w siatkówce i w ciele szklistym. Schorzenie to rozwija się tylko u dzieci urodzonych przed czasem oraz z wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrostu płodu. Dotyczy głównie przedwcześnie urodzonych noworodków z niską masą urodzeniową,  poddawanych leczeniu wysokim stężeniem tlenu w inkubatorach.  Częstość występowania retinopatii wcześniaków zależy od masy urodzeniowej dziecka oraz  wieku  ciążowego (wzrost ryzyka u dzieci urodzonych poniżej 32 tygodnia ciąży i z masą urodzeniową mniejszą niż 1500 g). Można wyróżnić 5 stadiów ROP, przy czym stadium piąte to całkowite odwarstwienie siatkówki powodujące zupełny brak wzroku. Z ROP mogą występować wady refrakcji (krótkowzroczność, astygmatyzm, różnowzroczność), wymagające korekcji okularami, zez, jaskra, niedowidzenie

• Wysoka krótkowzroczność Osoby z niewielką krótkowzrocznością widzą źle przedmioty odległe, natomiast widzenie z bliska nie sprawia im kłopotu. O wysokiej krótkowzroczności mówimy, gdy występuje duża wada wzroku  (powyżej –6,0 D). W takim wypadku gorsze jest zarówno widzenie do dali jak i do bliży. Osoby z wysoką krótkowzrocznością zazwyczaj czytają tekst przysuwając go bardzo blisko oczu.

• Zanik nerwu wzrokowego jest terminem stosowanym do określenia grupy chorób, których wspólnym  objawem jest brak lub uszkodzenie włókien nerwowych.  Niedorozwój nerwu jest zawsze wrodzony, natomiast zanik może być wrodzony lub nabyty. Niedorozwój nerwów wzrokowych charakteryzuje się:  małą, bladą lub szarą tarczą nerwu wzrokowego, która otoczona jest obszarem zaniku siatkówki i naczyniówki. Wśród następstw funkcjonalnych wyróżnić można: ubytek ostrości widzenia aż do braku poczucia światła,  zmiany w polu widzenia (ubytki w polu widzenia), oczopląs, dośrodkowe zaburzenia źreniczne oraz zez i niedowidzenie w przypadkach jednostronnych.

Następstwa funkcjonalne

Schorzenia układu wzrokowego wpływają na ograniczenia i trudności w percepcji wzrokowej osób słabo widzących. Do następstw funkcjonalnych należą:

• Obniżenie ostrości wzroku. Prawidłowa ostrość wzroku pozwala na widzenie bardzo małych przedmiotów. Osoby z obniżoną ostrością mają zmniejszoną zdolność spostrzegania szczegółów, nie widzą obiektów o określonej wielkości z odległości, z jakiej widzi oko pełnosprawne.

• Ubytki w polu widzenia mogą dotyczyć centralnego (mroczek centralny) lub obwodowego pola widzenia. Ubytki w obwodowym polu widzenia mogą mieć różne formy, np.: zawężające się pole widzenia,  aż po widzenie lunetowe lub widzenie połowiczne, które polega na braku połowy widzenia, np. po lewej lub prawej stronie. Występują także ubytki mieszane, polegające na tym, że mroczki występują w różnych obszarach pola widzenia.

• Zaburzenie wrażliwości na światło może przyjąć formę olśnień spowodowanych np. przez gładkie, błyszczące powierzchnie odbijające światło lub światłowstrętu (osobie przeszkadza zbyt duża ilość światła), albo światłolubności – zapotrzebowanie na dodatkowe źródło światła

• Obniżenie wrażliwości na kontrast polega na tym, że osoba dla lepszego widzenia potrzebuje dużego kontrastu pomiędzy figurą, tekstem, a tłem.

• Ślepota zmierzchowa – zaburzenie widzenia o zmierzchu, nazywane też kurzą ślepotą.

• Zaburzenie adaptacji do światła i ciemności jest to zaburzenie widzenia do zmiennych warunków oświetleniowych. Czas potrzebny do zaadaptowania się przechodząc z jasnego pomieszczenia lub nasłonecznionego dworu do ciemnego pomieszczenia jest stosunkowo długi i może trwać kilka minut.

• Zaburzenie spostrzegania głębi
• Zmienność widzenia
• Zaburzenie widzenia barw
• Dwojenie
• Ból
• Męczliwość
• Łzawienie 
• Zniekształcenie obrazu
• Oczopląs

Źródło: portal adaptacje.uw.edu.pl red. przez p. dr Małgorzatę Paplińską