Według danych z Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego od roku 1990 do 2007, wskaźnik rejestrowanego rozpowszechnienia zaburzeń psychicznych w Polsce wzrósł o 119% (z 1629 do 3571 na 100 tys. ludności) w opiece ambulatoryjnej i o 50% (z 362 do 542 na 100 tys. ludności) w opiece stacjonarnej. Ten wzrost dotyczy w dużym stopniu osób do 29 roku życia, gdzie najwyraźniej wzrósł wskaźnik zaburzeń spowodowanych używaniem alkoholu, zaburzeń rozwojowych oraz zaburzeń zachowania i emocji. (1).

W grupie studentów zgłaszających się do Biura ds. Osób Niepełnosprawnych Uniwersytetu Warszawskiego znacząco rośnie liczba osób z zaburzeniami psychicznymi (od 1996 r. -1 osoba, do 224 zarejestrowanych osób w ostatnim roku akademickim). Osoby doświadczające problemów z obszaru zdrowia psychicznego to znacząca część beneficjentów Biura.(2)

Wysokie wskaźniki zaburzeń psychicznych u studentów nie tylko w Polsce, ale i za granicą, potwierdzają liczne publikacje. Na podstawie kwestionariusza GHQ (przesiewowa ocena stanu zdrowia psychicznego) MacCall i wsp. (2001) stwierdzili, że u 65% kobiet i 54% mężczyzn wśród studentów studiów licencjackich występują problemy zdrowia psychicznego. (3) Według badania National College Health Assesment w USA – 1 na 3 studentów „czuła się tak depresyjnie, że nie była w stanie funkcjonować”, a 1 na 10 “poważnie rozważała popełnienie samobójstwa” (4). W badaniu przeprowadzonym na dwóch uniwersytetach australijskich stwierdzono szacunkową częstość występowania problemów psychicznych od 19,2% do 67,4% – dużo wyższą niż w populacji ogólnej. Studenci z poważnymi zaburzeniami psychicznymi średnio przez około 10 dni w miesiącu mieli ograniczoną zdolność lub całkowitą niezdolność do pracy akademickiej.(5) W dużym wieloośrodkowym badaniu amerykańskim na populacji około 15.000 tys. wykazano, że takie zaburzenia psychiczne jak: choroba afektywna dwubiegunowa, nadużywanie marihuany, amfetaminy i kokainy oraz osobowość dyssocjalna mają znaczący wpływ na nieukończenie studiów.(6)

Studenci szkół wyższych stanowią wyjątkową grupę w epidemiologii chorób psychicznych. Wiek 17-25 , czyli późny okres dojrzewania i wczesnej dorosłości, związany jest z wysokim ryzykiem wystąpienia pierwszego epizodu schizofrenii oraz chorób afektywnych (w tym depresji). Zaburzenia te mogą nie być zdiagnozowane w początkowych stadiach, co wiąże się z odroczeniem leczenia i pogorszeniem rokowania, a w kontekście studenckim – trudnościami w nauce a nawet rezygnacją ze studiów. Także w tej grupie wiekowej występuje wysokie rozpowszechnienie zaburzeń odżywiania (anoreksji i bulimii). Zapewnienie ciągłości wsparcia i właściwego monitorowania objawów może być szczególnie trudne, ze względu na zmianę środowiska (wyprowadzka z domu, samodzielne planowanie posiłków itd.). Zamieszkanie poza domem zwiększa również ryzyko nadużywania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. Okres adaptacji do nowych warunków – wymagania akademickie, zmiana systemu nauczania, trudności finansowe, przeciążenie nauką i dodatkową pracą skutkuje wzrostem podatności na zaburzenia adaptacyjne: depresyjne i lękowe. Dla studentów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu (zespół Aspergera) problematyczne może być nawiązywanie interakcji społecznych a także radzenie sobie ze zmianami. Często wymagają oni indywidualnego traktowania przez wykładowców oraz innych studentów. (7)

Studenci Uniwersytetu Warszawskiego doświadczający problemów ze zdrowiem psychicznym mogą znaleźć pomoc w Biurze ds. Osób Niepełnosprawnych (BON). Z jego usług ma prawo skorzystać każda osoba, która ze względu na niepełnosprawność lub stan swojego zdrowia nie radzi sobie ze studiowaniem w trybie standardowym. Pomoc jest udzielana po przeanalizowaniu związku między sytuacją zdrowotną a trudnościami, które uniemożliwiają studentowi realizację programu studiów w trybie standardowym (2). Poza rozmową z konsultantem ds. studenckich często potrzebna jest konsultacja psychologa lub lekarza psychiatry – ze względu na złożoność i różnorodność objawów psychicznych oraz konieczność określenia ich wpływu na możliwość realizacji obowiązków studenckich.

Najczęstsze problemy z obszaru zdrowia psychicznego podczas konsultacji lekarza psychiatry w BON w ciągu ostatnich dwóch lat to: zaburzenia depresyjne (głównie adaptacyjne), zaburzenia lękowe (lęk społeczny i napady lęku), zaburzenia odżywiania (bulimia i anoreksja) oraz zaburzenia psychotyczne. Statystyczny rozkład zgłaszających się studentów odpowiada w przybliżeniu rozpowszechnieniu w/w zaburzeń w populacji ogólnej. Zwraca uwagę nikła (2 osoby) obecność studentów z problemami nadużywania substancji psychoaktywnych, co może wiązać się z niedostateczną świadomością tych problemów.

Konsultacja studenta przez lekarza psychiatrę w BON jest skupiona przede wszystkim na ocenie objawów chorobowych, które mogą powodować trudności w realizacji programu studiów. Podobne symptomy mogą występować w różnych zaburzeniach psychicznych – okresowo, epizodycznie, bądź stale w różnym nasileniu. Najczęściej są związane z istotą samej choroby, bywają również skutkiem ubocznym leczenia. Rozwiązania wspierające są dostosowywane przez pracowników BON indywidualnie w zależności od rodzaju i nasilenia objawów chorobowych, kierunku studiów oraz osobowości studenta. Przykładem takich objawów i sugerowanych rozwiązań wspierających mogą być:

  • Zaburzenia uwagi („koncentracji”) i pamięci – trudności w utrzymaniu uwagi na dłuższym tekście, niezdolność do dzielenia uwagi przy kilku zadaniach, problemy z zapamiętywaniem materiału, ale także odtwarzaniem wcześniej zapamiętanych informacji. Propozycjami rozwiązań wspierających mogłyby być w takiej sytuacji: wydłużenie czasu egzaminu, rozdzielenie materiału do zaliczenia na mniejsze części, rozłożenie egzaminów w sesji, możliwość nagrywania wykładów, bądź przygotowywanie materiałów do nauki w zróżnicowanej formie graficznej (użycie pokazów slajdów, animacji itd.).
  • Lęk przed wystąpieniami publicznymi – lęk przed zabieraniem głosu na zajęciach, szczególnie jeśli są prowadzone w większej grupie, unikanie prezentacji ustnych oraz ustnych egzaminów. Osoby z takimi objawami zwykle otrzymują dużo lepsze oceny z egzaminów pisemnych niż ustnych, mają trudności z nawiązywaniem kontaktów z innymi studentami – odnalezieniem się w grupie studenckiej. Formą pomocy może być zamiana egzaminu ustnego na pisemny, motywowanie do aktywności na zajęciach.(8,9,10)

Podsumowując:

Trudności z obszaru zdrowia psychicznego stają się coraz częstszym zjawiskiem w populacji studentów. Dlatego tak istotne jest podjęcie wszelkich działań, mających na celu wyrównanie szans osób, których dotknęły problemy ze zdrowiem psychicznym. Przydatne byłoby także przeprowadzenie badań na temat zdrowia psychicznego polskich studentów oraz zorganizowanie placówek podobnych do BON na wszystkich polskich uczelniach.

 

Piśmiennictwo:

  1. Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 2010; http://www.mz.gov.pl/wwwfiles/ma_struktura/docs/npoz_zdrpub_03112011.pdf
  2. http:/www.bon.edu.pl
  3. MacCall C., Callender JS,, Irvine W , et all (2001;) Substance misuse, psychiatric disorder and parental relationships in patients attending a student health service; International Journal of Psychiatry in Clinical Practice, 7, 137–143.
  4. American College Health Association (2008) National College Health Assessment: Reference Group Data Report. American College Health Association.
  5. Stallman H; Psychological distress in university students: A comparison with general population data; Australian Psychologist, December 2010; 45(4): 249–257;
  6. Hunt J, Eisenberg D, Kilbourne AM; Consequences of Receipt of a Psychiatric Diagnosis for Completion of College; Psychiatric Services_ ps.psychiatryonline.org _ April 2010 Vol. 61 No. 4
  7. Mental health of students in higher education – College Report CR166, September 2011; Royal College of Psychiatrists London ; http://www.rcpsych.ac.uk
  8. Bilikiewicz A., Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J.; Psychiatria t.1, Psychopatologia str.321-433 ;Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner 2002
  9. Grabinger S; A Framework for Supporting Postsecondary Learners with Psychiatric Disabilities in Online Environments ; Electronic Journal of e-Learning ,Volume 8 Issue 2 2010 (101 110)
  10. Dembińska E.; Niepełnosprawność psychiczna, jej wpływ na proces studiowania i możliwość wsparcia adaptacyjnego – uwagi praktyczne; Biuletyn Biura ds. Osób Niepełnosprawnych Uniwersytetu Jagiellońskiego nr 3/2011